13
Επιστήμη & Έρευνα

Πρωτοποριακό τηλεσκόπιο από… φωτογραφικούς φακούς

Πρωτοποριακό τηλεσκόπιο από… φωτογραφικούς φακούς
Αντί για κάτοπτρα ή φακούς, το νέο τηλεσκόπιο Dragonfly χρησιμοποιεί μια συστοιχία φωτογραφικών φακών για να δει ό,τι δεν μπορούν να δουν τα γιγάντια συμβατικά επίγεια τηλεσκόπια.

Το πρώτο τηλεσκόπιο φτιάχτηκε από τον γνωστό Γαλιλαίο το 1609 χρησιμοποιώντας γυάλινους φακούς. Σύντομα, όμως, ο Νεύτωνας κατάλαβε το βασικό πρόβλημα των τηλεσκοπίων με γυάλινους φακούς (διοπτρικό) αλλά και σκέφτηκε έναν τρόπο να το λύσει: αντί για γυάλινους φακούς χρησιμοποίησε κυρτούς καθρέπτες και έφτιαξε το πρώτο κατοπτρικό τηλεσκόπιο. Έκτοτε, αν και ακόμη κατασκευάζονται μικρά διοπτρικά τηλεσκόπια, όλα τα μεγάλα αστρονομικά τηλεσκόπια σε όλα τα αστεροσκοπεία, το Hubble αλλά και το επερχόμενο James Webb Space Telescope, είναι κατοπτρικά.

Ένα πρόβλημα των σύγχρονων μεγάλων κατοπτρικών τηλεσκοπίων, το οποίο είναι σχετικά γνωστό, είναι το ότι τα κατοπτρικά τηλεσκόπια, ενώ είναι σε θέση να εστιάσουν φωτόνια από την άλλη άκρη του ορατού σύμπαντος, έχουν (λόγω της τεράστιας μεγέθυνσης) πολύ μικρό οπτικό πεδίο και γενικά δεν “λέπουν αντικείμενα ή δομές που εκπέμπουν λίγο φως – όπως αραιά νεφελώματα.

Πριν από μια δεκαετία, οι αστρονόμοι Roberto Abraham του University of Toronto και Pieter van Dokkum του Yale University σκέφτηκαν ότι μπορούν να χρησιμοποιήσουν, αντί για ένα τεράστιο τηλεσκόπιο, μια συστοιχία μερικών δεκάδων εμπορικών τηλεφακών και να επιτύχουν αντιστοιχία με ένα συμβατικό τηλεσκόπιο με φακό (ή κάτοπτρο) ενός μέτρου, διατηρώντας το (σχετικά) μεγάλο οπτικό πεδίο των φακών αυτών. Σαν από σύμπτωση, η Canon μόλις είχε κυκλοφορήσει έναν φακό με διάμετρο 14 εκατοστών και με ειδική επίστρωση για να μειώνει τις εσωτερικές ανακλάσεις, οι οποίες τυφλώνουν τον αισθητήρα. Χρησιμοποιώντας 48 φακούς σε δύο συστοιχίες των 24, οι αστρονόμοι στόχευσαν ένα συγκεκριμένο τμήμα του ουρανού και άρχισαν να συλλέγουν φωτογραφίες, τις οποίες χρησιμοποίησαν για να συνθέσουν (stacking ο αγγλικός όρος της πρόσθεσης λήψεων) τις τελικές εικόνες. Με αυτή τη μέθοδο, κατάφεραν και εντόπισαν αχνά (αστρονομικά) αντικείμενα, τα οποία κρύβονταν μπροστά στη μύτη των αστρονόμων!

Το τηλεσκόπιο αυτό ονομάστηκε Dragonfly – λόγω της (σχετικής) ομοιότητας των συστοιχιών με τα μάτια της λιβελλούλας – και ετοιμάζεται, μετά από μια γιγάντια αναβάθμιση η οποία θα κοστίσει 3,65 εκατομμύρια δολάρια και θα προσθέσει 120 φακούς, να καταγράψει την ασθενική λάμψη νεφελωμάτων και περίεργων γαλαξιών, τα οποία ίσως κρύβουν στοιχεία για το πως είναι δομημένο το σύμπαν. Ήδη το Dragonfly έχει ανακαλύψει αρκετούς περίεργους υπερ-αραιούς γαλαξίες (ultra-diffuse galaxies), και μάλιστα έχουν γίνει και πολύ ενδιαφέρουσες ανακαλύψεις. Για παράδειγμα, βρέθηκε ένας τέτοιος γαλαξίας, ο οποίος φαίνεται να αποτελείται σχεδόν εξ ολοκλήρου από σκοτεινή ύλη, μιας και η περιστροφή του είναι πολύ πιο γρήγορη απ’ ότι θα δικαιολογούσε η ορατή ύλη του. Αλλά το Dragonfly βρήκε και το ακριβώς αντίθετο: έναν άλλο γαλαξία, ο οποίος περιστρέφεται υπερβολικά αργά και φαίνεται να μην περιέχει σχεδόν καθόλου σκοτεινή ύλη!

Η αναβάθμιση του Dragonfly θα γίνει σταδιακά, μέσα στους επόμενους 18 μήνες, κάτι που θα δώσει στο αναβαθμισμένο Dragonfly τη διακριτική ικανότητα ενός τεράστιου τηλεσκοπίου, ενώ ο Abraham ήδη ονειρεύεται κι άλλη αναβάθμιση με 2000 φακούς, κάτι που θα κάνει το Dragonfly ισοδύναμο με ένα τηλεσκόπιο 6 μέτρων! Ο λόγος είναι πως θέλει να φωτογραφίσει και να χαρτογραφήσει τα πολύ πιο αχνά αποτυπώματα των κοσμικών νημάτων (filaments) τα οποία σχηματίζουν το κοσμικό δικτύωμα του σύμπαντος και τα οποία βρίσκονται πέρα από τους ίδιους τους γαλαξίες! Ο ίδιος διατείνεται πως η ιδέα όχι μόνο δεν είναι τρελή, αλλά θα μπορούσε να δώσει το έναυσμα για μια εντελώς νέα κατηγορία οπτικών τηλεσκοπίων, αλλά και μια εντελώς διαφορετική οπτική πάνω στην αστρονομία και την κοσμολογία!