Πριν από τέσσερα σχεδόν χρόνια, η Διακρατική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή των Ηνωμένων Εθνών έκανε μια τρομακτική πρόβλεψη για το μέλλον, χωρίς κανένα περιθώριο παρανόησης: αν τα αέρια του θερμοκηπίου ανεβάσουν τη θερμοκρασία του πλανήτη κατά 1,5°C, θα γίνουν πραγματικότητα οι πιο ζοφερές προβλέψεις. Οι ακτογραμμές θα βρεθούν κάτω από τη στάθμη της θάλασσας, θα ενταθούν οι ξηρασίες και οι φωτιές, οι κοραλλιογενείς ύφαλοι θα εξαφανιστούν, θα υπάρξουν ελλείψεις τροφίμων, και η φτώχεια θα γίνει ακόμη πιο έντονη. Η ανθρωπότητα είχε μόλις 12 χρόνια περιθώριο για να ανατρέψει την κατάσταση. Πλέον αυτό το περιθώριο έχει πάει στα 8 χρόνια.
Μάλιστα, η επιτροπή είχε εστιάσει στις αλλαγές που θα επέφερε αύξηση 2 βαθμών Κελσίου, το οποίο οι επιστήμονες θεωρούσαν παλαιότερα ως το όριο. Οι παρατηρήσεις, όμως, έδειξαν πως ο μισός αυτός βαθμός Κελσίου είχε τεράστια σημασία, καθώς οι κλιματικές αλλαγές ήταν πολύ χειρότερες απ’ ότι νόμιζαν οι αρχές. Για να μειώσουμε αυτές τις συνέπειες, απαιτείται παγκόσμιος συντονισμός και συνεργασία σε βαθμό που δεν έχει ξαναγίνει ποτέ στην ιστορία. Θα πρέπει να κλείσουν εργοστάσια που δουλεύουν με κάρβουνο, να αυξηθούν σημαντικά οι φορολογίες στις εκπομπές αερίων, να μειωθούν δραστικά οι εκπομπές που σχετίζονται με μεταφορές, αλλά και να αρχίσει μαζική επαναφορά των δασών.
Η επιτροπή έκανε και κάτι άλλο πολύ σαφές: το ότι οι συνέπειες θα είναι πολύ, πάρα πολύ χειρότερες αν δεν κάνουμε τίποτα.
Ενώ, όμως, οι εκπομπές από τη βιομηχανία και άλλους τομείς μειώνονται, ο τομέας των μεταφορών, ο οποίος αποτελεί το 28% της καταναλισκόμενης ενέργειας παγκοσμίως, ενώ παράγει το 23% των εκπομπών άνθρακα, βρίσκεται σε άνοδο. Μπορεί η πανδημία και οι αυξήσεις στα καύσιμα να μείωσαν βραχυπρόθεσμα τις εκπομπές, όλοι οι ειδικοί συμφωνούν πως στο άμεσο μέλλον ο τομέας των μεταφορών θα σημειώσει εκρηκτική άνοδο. Ο μετασχηματισμός των μεταφορών σε λύσεις μηδενικών εκπομπών είναι μείζονος σημασίας, ως εκ τούτου. Αυτό θα απαιτήσει τη μαζική μεταστροφή προς ηλεκτρικά οχήματα, την αλλαγή από τρόπους χαμηλής αποδοτικότητας σε υψηλής, αλλά και τον μετασχηματισμό του αστικού σχεδιασμού έτσι ώστε να περιοριστεί η αστική επέκταση και να διευκολυνθούν τρόποι μετακίνησης όπως το περπάτημα, το ποδήλατο, και οι αστικές συγκοινωνίες.
Η τεχνολογία εδώ βρίσκεται στην κορυφή των επιλογών των επιστημόνων, για την βελτίωση της αποδοτικότητας των καυσίμων αλλά και την αλλαγή των ιδίων των καυσίμων. Η πραγματική λύση, όμως, βρίσκεται στην αλλαγή των συνηθειών των επιβατών, από μέσα μικρής αποδοτικότητας όπως είναι το αυτοκίνητο ή το αεροπλάνο, προς μέσα μεγάλης αποδοτικότητας, όπως τα λεωφορεία και τα τραίνα. Ομοίως και για τις εμπορικές μεταφορές, όπου τα φορτηγά πρέπει να αντικατασταθούν με τραίνα.
Όλα εξαρτώνται, όμως, από εμάς, τους απλούς πολίτες. Τα στοιχεία δείχνουν πως ο μέσος “δυτικός” πολίτης αυξάνει συνεχώς τις μετακινήσεις του εδώ και δεκαετίες. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, τα οχήματα “έγραψαν” περισσότερα από 1,58 τρισεκατομμύρια μίλια μόνο για το πρώτο μισό του 2018, ενώ από τότε (μέχρι και την πανδημία) υπήρχε συνεχής αύξηση. Παράλληλα, οι αεροπορικές μετακινήσεις επίσης αυξήθηκαν και ήδη έχουν φτάσει τα προ πανδημίας επίπεδα, με τις προβλέψεις να μιλάνε για διπλασιασμό των εναέριων μετακινήσεων μέσα σε λιγότερο από δύο δεκαετίες.
Οι πολίτες των ΗΠΑ και της Ελλάδας μοιράζονται μια κοινή νοοτροπία: αυτήν της μεγάλης χρήσης του αυτοκινήτου για όλες τις μεταφορές. Ενώ οι επιλογές για Μέσα Μαζικής Μεταφοράς αυξάνονται, τουλάχιστον στην πρωτεύουσα και σύντομα και στην Θεσσαλονίκη, με την έναρξη της λειτουργίας του μετρό, η χρήση του αυτοκινήτου επίσης αυξάνεται. Το κείμενο της επιτροπής των Ηνωμένων Εθνών κάνει σαφές το ότι η ανθρωπότητα ως σύνολο βρίσκεται σε λάθος πορεία. Παρά τις δεκαετίες των προειδοποιήσεων από τους επιστήμονες, ελάχιστα πράγματα έχουν γίνει για την στροφή προς τη σωστή κατεύθυνση. Κι όμως, υπάρχει ακόμη ελπίδα. Η μεταστροφή από τους “προσωπικούς” τρόπους μετακίνησης, δηλαδή το αυτοκίνητο, προς πιο αποδοτικούς και φιλικούς προς το περιβάλλον τρόπους, όπως τα ΜΜΜ, θα έχουν και άλλα οφέλη, εκτός από το προφανές, δηλαδή τη μείωση των εκπομπών άνθρακα: την αποσυμφόρηση των αστικών κέντρων, την μείωση της συνεχώς αυξανόμενης ζήτησης για μεγαλύτερους δρόμους, αλλά και την βελτίωση της ζωής στα αστικά κέντρα με λιγότερο θόρυβο και ρύπανση.
Μιλήσαμε για τα “αποδοτικά” και τα “μη αποδοτικά” μέσα μετακίνησης, αλλά θα πρέπει να καταδείξουμε το “γιατί” το αυτοκίνητο, για παράδειγμα, είναι μη αποδοτικό μέσο ενώ το λεωφορείο ή το τραίνο είναι. Ας το δούμε καθαρά ενεργειακά: ένα μικρό αυτοκίνητο ζυγίζει περίπου 1,5 τόνο ενώ η πλειοψηφία των μετακινήσεων από και προς τους εργασιακούς χώρους γίνεται με έναν και μοναδικό επιβάτη: τον οδηγό. Αυτό σημαίνει πως καταναλώνεται ενέργεια για να μετακινήσει αυτόν τον 1,5 τόνο από το σημείο Α στο σημείο Β. Για 20 επιβάτες, αυτό αντιστοιχεί σε 30 τόνους “σιδερικών” που πρέπει να μετακινηθούν με 20 αυτοκίνητα. Αντιθέτως, ένα λεωφορείο ζυγίζει περίπου 12 τόνους και μπορεί να μεταφέρει τους ίδιους 20 επιβάτες. Παράλληλα, ο χώρος που καταλαμβάνει στο οδόστρωμα είναι περίπου 20 τετραγωνικά μέτρα, ενώ 20 αυτοκίνητα καταλαμβάνουν κατά μέσο όρο 150 τετραγωνικά μέτρα, χωρίς να υπολογίζουμε και τον χώρο ανάμεσά τους! Αντιστοίχως, το τραίνο έχει ακόμη μεγαλύτερη αποδοτικότητα και μεγαλύτερη πυκνότητα, μιας και κάθε αμαξοστοιχία μπορεί να μεταφέρει πολλούς περισσότερους επιβάτες, και μάλιστα χωρίς να καταλαμβάνει καθόλου χώρο στους δρόμους.
Επομένως, η λύση δεν είναι απλά τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα. Είναι πολύ καλύτερο το να κρατήσεις το αυτοκίνητο που έχεις, αλλά να το κινείς ελάχιστα, παρά να πάρεις ένα νέο ηλεκτρικό. Όπου είναι εφικτό, θα πρέπει όλοι μας να επιλέγουμε μετακινήσεις με λεωφορεία και τραίνα, αλλά και με τα πόδια ή το ποδήλατο, παρά με το αυτοκίνητο. Μπορεί να ακούγεται άβολο, αλλά από τις προσωπικές μας συνήθειες μπορεί να κρέμεται το μέλλον του πλανήτη.