Οι πόλεις μετασχηματίζονται. Αυτή τη στιγμή βρισκόμαστε σε ένα παγκόσμιο σταυροδρόμι, στο οποίο έχουν συναντηθεί οι νέες τεχνολογίες και το internet of things, οι προκλήσεις λόγω πανδημίας, οι αλλαγές λόγω κλιματικής αλλαγής, η πράσινη ανάπτυξη, η βιώσιμη αστική κινητικότητα, η μετάβαση σε ηλεκτρικά οχήματα, ακόμη και τα αυτόνομα οχήματα. Όλα αυτά αποτελούν παράγοντες οι οποίοι επηρεάζουν τις εξελίξεις, αλλάζοντας το τοπίο στην ανάπτυξη των πόλεων. Οι κυβερνήσεις και οι τοπικοί μηχανισμοί αυτοδιοίκησης καλούνται να προβλέψουν τις μελλοντικές κατευθύνσεις προς τις οποίες θα κινηθεί η κοινωνία, σε παγκόσμια κλίμακα, και να φροντίσουν ώστε, όχι μόνο να είναι προετοιμασμένοι για αυτές, αλλά να παρέχουν τις δομές και τα κίνητρα για να ενθαρρύνουν τις αλλαγές προς την σωστή κατεύθυνση – όσο είναι δυνατόν να γνωρίζουμε ποιο είναι το σωστό.
Ας δούμε, όμως, πιο αναλυτικά τις κυριότερες τάσεις που αποτελούν τους κινητήριους μοχλούς για τον μετασχηματισμό των πόλεων.
Αστυνόμευση και εγκληματικότητα
Οι στατιστικές δείχνουν πως στις 40 πιο πολυπληθείς πόλεις των ΗΠΑ, το 2021 σημειώθηκε αύξηση της εγκληματικότητας, φτάνοντας ή και ξεπερνώντας προηγούμενα ρεκόρ. Παρά τις φωνές για μείωση της χρηματοδότησης των κατά τόπους αστυνομικών τμημάτων τον προηγούμενο χρόνο, είναι φανερό πως αυτό δεν πρόκειται να γίνει· αντιθέτως, οι κατά τόπους αστυνομίες θα εκσυγχρονιστούν και η αστυνόμευση θα αυξηθεί. Πιλοτικά προγράμματα έχουν δείξει πως η χρήση τεχνολογιών αιχμής (τεχνητή νοημοσύνη, συστήματα deep learning) μπορούν να βοηθήσουν σημαντικά στην πρόληψη και στη μείωση της εγκληματικότητας, επομένως αναμένουμε να δούμε αυτές τις τεχνολογίες να εξαπλώνονται παγκοσμίως.
Μέσα Μαζικής Μεταφοράς
Τα μέσα μαζικής μεταφοράς (ΜΜΜ) σε παγκόσμια κλίμακα αποτελούν την κυριότερη επιδίωξη όλων των αστικών κέντρων. Καθώς οι αστικές κοινωνίες απομακρύνονται από το αυτοκίνητο, με την πείρα δεκαετιών έχει καταστήσει πασιφανή τη μη βιωσιμότητα της αυτοκίνησης ως μέσο καθημερινής μετακίνησης από και προς τις δουλειές των πολιτών, τα ΜΜΜ εξαπλώνονται και γίνονται πιο ευέλικτα. Σε παγκόσμια κλίμακα υπάρχει μεγάλη διαφοροποίηση, όμως, καθώς χώρες όπως οι ΗΠΑ είναι δομημένες γύρω από το αυτοκίνητο, ενώ στον αντίποδα, χώρες όπως η Ιαπωνία βασίζονται σε μεγάλο βαθμό σε μέσα όπως το μετρό και τα λεωφορεία για τις αστικές μετακινήσεις. Οι ΗΠΑ επί παραδείγματι κινούνται με στόχο να στρέψουν τους πολίτες προς τις αστικές συγκοινωνίες, φτάνοντας στο σημείο να τις κάνουν εντελώς δωρεάν, είτε για συγκεκριμένες ομάδες του πληθυσμού είτε, ενίοτε, για όλους! Η χρήση των νέων τεχνολογιών για τον πιο αποτελεσματικό προγραμματισμό δρομολογίων και διαδρομών είναι βέβαιο πως θα βελτιώσει την αποτελεσματικότητα των ΜΜΜ, ενώ ήδη υπάρχει στροφή προς την ηλεκτροκίνηση για πραγματικά καθαρές μετακινήσεις που δεν επιβαρύνουν την αστική ατμόσφαιρα.
Συνεργατικότητα
Οι πόλεις πλέον δεν κινούνται μόνες τους. Μέχρι τώρα, η διοίκηση της κάθε πόλης αποφάσιζε αυτοβούλως. Τώρα εξαπλώνεται η ιδέα της συνεργασίας, τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο, των τοπικών διοικήσεων, έτσι ώστε να είναι δυνατή και εύκολη η μεταφορά εμπειρίας και τεχνογνωσίας από τη μία πόλη στην άλλη. Οι μεγάλες πόλεις σχηματίζουν συνεργασίες, όπως για παράδειγμα το Coalition for Urban Innovation, στην οποία μάλιστα συμμετέχουν και κορυφαίες εταιρείες του χώρου, αλλά και πανεπιστημιακοί, έτσι ώστε να γίνεται πιο αποδοτική η χρήση των κρατικών (και στην περίπτωσή μας κοινοτικών) κονδυλίων, με στόχο την μεγιστοποίηση της επίδρασης των όποιων επενδύσεων στο αστικό τοπίο.
Εργατικό δυναμικό στα ΜΜΜ
Σε παγκόσμια κλίμακα, η πανδημία του COVID-19 είχε ως αποτέλεσμα την μείωση του εργατικού δυναμικού σε λεωφορεία και τραίνα, σε μια περίσταση όπου χρειαζόταν αύξηση των δρομολογίων. Ταυτόχρονα, αρκετοί οργανισμοί πάγωσαν τις προσλήψεις σε μια προσπάθεια περιορισμού του κόστους. Η «λειψανδρία» στις αστικές συγκοινωνίες, όμως, είχε ξεκινήσει πολύ πιο πριν. Ήδη υπάρχουν πόλεις που προσφέρουν κίνητρα σε συνταξιούχους οδηγούς να επιστρέψουν, ενώ άλλες προσφέρουν άκρως δελεαστικά πακέτα παροχών για νέους οδηγούς. Οι ειδικοί, όμως, προβλέπουν πως η έλλειψη σε εργατικό δυναμικό θα συνεχίσει για τα επόμενα χρόνια, τουλάχιστον μέχρι να αρχίσει να εξαπλώνεται μαζικά ο αυτοματισμός – ξεκινώντας από τα μέσα σταθερής τροχιάς και ειδικά τα μετρό – και την καθολική εγκατάσταση αυτόνομων οχημάτων για τις αστικές μετακινήσεις.
Μικροκινητικότητα
Ο όρος «μικροκινητικότητα» αφορά όλα τα οχήματα προσωπικής χρήσης τα οποία δεν υπερβαίνουν ένα όριο ταχύτητας (συνήθως τα 45χλμ/ώρα). Σε αυτά περιλαμβάνονται ποδήλατα, scooter, ηλεκτρικά πατίνια ή segways, και ήδη θεωρούνται βασικός πυλώνας της βιώσιμης αστικής κινητικότητας. Μετά την πανδημία, τα οχήματα αυτά έχουν εξαπλωθεί κατά πολύ, ενώ πλέον βρίσκουμε και εταιρείες ενοικιαζόμενων ηλεκτρικών οχημάτων (ποδηλάτων, πατινιών), γεγονός που αυξάνει ακόμη περισσότερο την επίδραση των οχημάτων αυτών. Τα οχήματα μικροκινητικότητας μπορούν σε πολλές περιπτώσεις να αντικαταστήσουν εντελώς τις κοντινές διαδρομές με αυτοκίνητο και να βελτιώσουν δραματικά τη ζωή στην πόλη. Ιδανικά, ο κάτοικος θα πρέπει να μπορεί να ξεκινά από το σπίτι του με ένα ηλεκτρικό ποδήλατο ή scooter για να κάνει μια κοντινή δουλειά, αλλά και να το αφήσει για να μπει σε ένα μέσο μαζικής μεταφοράς, βρίσκοντας στον προορισμό του ένα αντίστοιχο όχημα για να συνεχίσει μέχρι τον προορισμό του. Αυτό απαιτεί τόσο τη δέσμευση των κυβερνήσεων για την εξάπλωση των ποδηλατοδρόμων σε όλες τις οδικές αρτηρίες, αλλά και των ιδιωτικών εταιρειών για να παρέχουν στόλους τέτοιων οχημάτων αλλά και σταθμούς φόρτισης.
Κλιματική αλλαγή
Τον περασμένο χρόνο, τα ακραία καιρικά φαινόμενα ή και οι καταστροφές ξεπέρασαν κάθε προηγούμενο, τόσο στη χώρα μας όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι πόλεις ήδη ξεκινούν να λαμβάνουν σοβαρά υπ’ όψιν τους τα καιρικά φαινόμενα που προκαλούνται από την κλιματική αλλαγή. Ήδη υπάρχουν μαζικές δενδροφυτεύσεις σε πόλεις, με τα δέντρα να μειώνουν τα επίπεδα του διοξειδίου του άνθρακα, αλλά και να παρέχουν σκίαση, μειώνοντας δραστικά τη θερμοκρασία. Παράλληλα γίνονται κινήσεις για συλλογή βρόχινου νερού για χρήση σε κήπους τη θερινή περίοδο, αλλά και για roof gardens, τα οποία ανακυκλώνουν το νερό και μειώνουν τις απαιτήσεις των δικτύων απορροής ομβρίων υδάτων. Προφανώς, η μαζική στροφή στον ηλεκτρισμό είναι στην κορυφή των αλλαγών, με ηλιακούς συλλέκτες και έξυπνα συστήματα κλιματισμού σε μεγάλα κτήρια, τα οποία στοχεύουν στο να κάνουν τα κτήρια πιο αποδοτικά και, ιδανικά, ενεργειακά αυτάρκη, μειώνοντας τις απαιτήσεις στα δίκτυα ηλεκτρισμού και, συνακολούθως, σε ανάγκη για ρυπογόνα εργοστάσια παραγωγής.
Στέγαση
Οι πόλεις μεγαλώνουν. Την τελευταία δεκαετία, το κόστος των κατοικιών σε αστικές περιοχές έχει εκτοξευτεί, ξεπερνώντας και τις όποιες αυξήσεις σε μισθούς. Οι οικονομικές συνθήκες οδήγησαν σε περισσότερες εξώσεις αλλά και αύξηση στους αριθμούς των αστέγων. Η ακρίβεια στις τιμές των κατοικιών καταδεικνύει την ανυπαρξία σχεδίου για αρκετές κατοικίες, έτσι ώστε να καλυφθεί η πληθυσμιακή αύξηση των πόλεων. Η πανδημία, από την άλλη, μετατόπισε τις απαιτήσεις καθώς εξαπλώθηκε η εργασία από το σπίτι, αναπροσαρμόζοντας το τοπίο και βάζοντας στον χάρτη περιοχές οι οποίες μέχρι πρότινος ήταν άβολες. Η πρόκληση πλέον είναι να προβλεφθεί η μονιμότητα της εξ αποστάσεως εργασίας, καθώς αυτή θα καθορίσει σε σημαντικό βαθμό τις απαιτήσεις σε κατοικίες σε διάφορες περιοχές. Οι ειδικοί προτείνουν την χαλάρωση των πολεοδομικών περιορισμών, ώστε να ενθαρρυνθεί η οικοδόμηση περισσότερων περιοχών και να μειωθεί η πίεση στην αγορά κατοικιών.
Ηλεκτρισμός παντού
Τα αυτοκίνητα ήδη έχουν αποκτήσει σημαντικό momentum προς τον ηλεκτρισμό, ενώ οι επιδοτήσεις της κυβέρνησης και της Ευρωπαϊκής Ένωσης βοηθούν στην μεγαλύτερη εξάπλωσή τους. Πλέον έχουμε τεχνολογίες και για ηλεκτρικά λεωφορεία και φορτηγά, τα οποία θα δούμε να κινούνται στους δρόμους των μεγάλων πόλεων όλο και περισσότερο τα επόμενα χρόνια. Οι αυτοκινητοβιομηχανίες, σε παγκόσμιο επίπεδο, επενδύουν τεράστια ποσά και ετοιμάζουν νέα μοντέλα για τα επόμενα χρόνια. Στην ίδια κατεύθυνση κινείται και μια νέα κατηγορία, τα ηλεκτρικά οχήματα παραδόσεων, με μεγάλες εταιρείες όπως η Amazon και η FedEx να έχουν ήδη κάνει παραγγελίες για χιλιάδες τέτοια οχήματα.
Ο ηλεκτρισμός, όμως, μπαίνει και στα κτήρια. Κάποιες πόλεις ήδη έχουν απαγορεύσει τις νέες εγκαταστάσεις φυσικού αερίου και δίνουν μεγάλα κίνητρα για ηλεκτρικές λύσεις. Αυτό βέβαια αφορά κυρίως πόλεις στις οποίες τα δίκτυα “γκαζιού” και φυσικού αερίου υπήρχαν από παλιά, καθώς στη χώρα μας το φυσικό αέριο δεν έχει κλείσει ούτε 20 χρόνια παρουσίας. Ταυτοχρόνως, όμως, τα κτήρια θα πρέπει να γίνουν πολύ πιο αποδοτικά, με σημαντικά κονδύλια να δεσμεύονται ως επιδοτήσεις, όπως και στη χώρα μας, για την ενεργειακή αναβάθμιση όλων των κτηρίων και ειδικά των πιο ενεργοβόρων. Τα κίνητρα πλέον είναι μεγάλα για την εγκατάσταση ηλιακών συλλεκτών σε ταράτσες κτηρίων, αλλά και εγκατάσταση συστημάτων αποθήκευσης ενέργειας.
Προφανώς οι εξελίξεις τρέχουν και συνεχίζουν να διαμορφώνουν το αστικό τοπίο. Για παράδειγμα, η πρόσφατη κρίση στην ενέργεια θα μετασχηματίσει σημαντικά το τοπίο, μαζί με τη μαζική κινητοποίηση για την αυτονόμηση της Ευρώπης όσον αφορά τις πηγές φυσικού αερίου και πετρελαίου. Ακόμη το τοπίο παραμένει ασαφές σε αυτό το επίπεδο, όταν όμως «καθίσει η σκόνη», τότε θα μπορούμε να έχουμε πολύ πιο αξιόπιστη προοπτική στο μέλλον. Το μόνο σίγουρο είναι πως και αυτή η κρίση θα οδηγήσει στην επιτάχυνση των μετασχηματισμών των πόλεων και όλοι θα πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι για τις επερχόμενες κοσμογονικές αλλαγές, οι οποίες θα ξεπεράσουν οτιδήποτε έχουμε δει τις προηγούμενες δεκαετίες.