Γιατί το “Κορίτσι με το μαργαριταρένιο σκουλαρίκι” αρέσει σε όλους;

Ένας από τους πιο δημοφιλείς πίνακες ζωγραφικής στον κόσμο, πιθανότατα δεύτερος αμέσως κάτω από τη Μόνα Λίζα του Λεονάρντο Ντα Βίντσι, είναι το “Κορίτσι με Μαργαριταρένιο Σκουλαρίκι” του Γιοχάνες Βερμέερ. Το έργο συγκαταλέγεται ανάμεσα στα κορυφαία και πιο αναγνωρίσιμα έργα τέχνης σε παγκόσμιο επίπεδο, κάτι που κίνησε την περιέργεια πολλών επιστημόνων.

Η έρευνα των λειτουργιών του εγκεφάλου είναι διαρκής και οι επιστήμονες θέλουν να κατανοήσουν σε βάθος τις διεργασίες στο εσωτερικό του περιεχόμενου του κεφαλιού όλων ημών. Τι καλύτερο, λοιπόν, από το να μελετήσουν τι συμβαίνει στον εγκέφαλο όσων βλέπουν ένα έργο τέχνης το οποίο αρέσει σε όλους; Οι υπεύθυνοι του μουσείου Mauritshuis της Χάγης, στο οποίο βρίσκεται ο εν λόγω πίνακας, επιστράτευσαν τη βοήθεια νευροεπιστημόνων για να μελετήσουν το φαινόμενο του Κοριτσιού με Μαργαριταρένιο Σκουλαρίκι, και συγκεκριμένα το τι προκαλεί στον εγκέφαλο όσων το βλέπουν, αλλά και τη διαφορά τους με τη θέαση άλλων έργων τέχνης.

Οι ερευνητές ανακάλυψαν πως η απάντηση κρύβεται πίσω από ένα μοναδικό νευρολογικό φαινόμενο, το οποίο ονόμασαν “Sustained Attentional Loop” (“Βρόχος Διατήρησης Προσοχής”). Οι μελέτες έδειξαν πως τα μάτια των θεατών αυτομάτως πηγαίνουν πρώτα στα μάτια του κοριτσιού, έπειτα κατεβαίνουν στο στόμα, μετά πηγαίνουν δεξιά προς το μαργαριτάρι, και επιστρέφουν στα μάτια – και ο βρόχος συνεχίζεται. Αυτό είναι το φαινόμενο που σε κάνει να κοιτάς τον πίνακα περισσότερη ώρα απ’ ότι τους άλλους, σύμφωνα με την εταιρεία Neurensics που διεξήγαγε τη μελέτη. Ο επικεφαλής της, Martin de Munnik, αναφέρει: “Σε υποχρεώνει να δώσεις προσοχή, είτε το θες είτε όχι. Σε υποχρεώνει να την αγαπήσεις, είτε το θες είτε όχι.”

Οι ερευνητές μελέτησαν και τα εγκεφαλικά κύματα των θεατών, και ανακάλυψαν πως το κέντρο του εγκεφάλου με τη μεγαλύτερη διέγερση ήταν το προσφηνοειδές λοβίο (precuneus), το οποίο είναι το τμήμα του εγκεφάλου που ελέγχει τη συνειδητότητα και την προσωπική ταυτότητα. Αυτό από μόνο του είναι αρκετό για να προκαλέσει έκπληξη ακόμη και στους ειδικούς: “Ήταν αναμενόμενο πως το ‘Κορίτσι’ ήταν μοναδικό. Ο λόγος, όμως, εξέπληξε και εμάς.” όπως ανάφερε ο de Munnik. Και συνεχίζει: “Όσο περισσότερο κοιτάζει κανείς [έναν άνθρωπο], τόσο πιο όμορφος ή πιο ελκυστικός φαίνεται. Γιατί σου είναι οικείος αυτός ο πίνακας και όχι οι άλλοι; Γιατί έχει αυτό το ιδιαίτερο ‘κάτι’.”

Επίσης είναι η πρώτη μελέτη που χρησιμοποίησε ηλεκτροεγκεφαλογράφημα και μαγνητική τομογραφία για να μετρήσει τις νευρολογικές αντιδράσεις ενός εγκεφάλου σε έργα τέχνης. Οι ερευνητές επίσης συνέκριναν τις αντιδράσεις των θεατών που έβλεπαν το γνήσιο έργο τέχνης στο μουσείο με άλλους που κοίταζαν αντίγραφα. Βρήκαν πως οι συναισθηματικές αντιδράσεις των θεατών του πρωτότυπου πίνακα ήταν δέκα φορές μεγαλύτερες από ότι αυτές ενός αντιγράφου (αφίσας). Για τη διεξαγωγή της μελέτης, οι επιστήμονες έβαλαν σύστημα ανίχνευσης της κίνησης των ματιών αλλά και σκούφο με αισθητήρες για να καταγράψουν τα εγκεφαλικά κύματα των εθελοντών.

Το αποτέλεσμα δείχνει τη σημασία του να δει κανείς ένα γνήσιο έργο τέχνης. Είναι σημαντική η θέαση του πρωτότυπου, είτε αυτό είναι φωτογραφία, είτε χορός, είτε έργα τέχνης από τον 17ο αιώνα.