Το ποδόσφαιρο είναι πιθανώς το πρώτο ομαδικό άθλημα στον κόσμο. Οι αρχαιολόγοι έχουν βρει διάφορες ενδείξεις για παιχνίδια της αρχαιότητας, στα οποία οι παίκτες κλωτσούσαν κάποιο αντικείμενο, με στόχο να το οδηγήσουν σε κάποιου είδους στόχο. Παράδειγμα, το αρχαιοελληνικό άθλημα “επίσκυρος”. Η σύγχρονη ιστορία του ποδοσφαίρου, όμως, είναι σχετικά πρόσφατη: η πρώτη ποδοσφαιρική ομάδα στον κόσμο ιδρύθηκε το 1857 στην Αγγλία και ήταν η Sheffield FC. Βέβαια, τότε δεν υπήρχαν καν ομοσπονδίες ή κάποια άλλη οργάνωση, ενώ μέχρι και οι ίδιοι οι κανόνες του ποδοσφαίρου διέφεραν δραματικά από περιοχή σε περιοχή. Πώς πήγαμε από την εποχή που δεν συμφωνούσαν ούτε καν για το αν οι παίκτες επιτρέπεται να πιάνουν τη μπάλα με τα… χέρια, στην εποχή των παικτών με συμβόλαια εκατοντάδων εκατομμυρίων και του παγκοσμίου κυπέλλου με προβολή σε όλη την υφήλιο; Συνέχισε να διαβάζεις και θα μάθεις!

Ποδόσφαιρο και μπάλα

Οι βασικοί κανόνες του σύγχρονου ποδοσφαίρου ορίστηκαν το 1848 στο Cambridge της Αγγλίας, μετά από διαπραγματεύσεις πανεπιστημίων, των Eaton College, Harrow School, Rugby School, Winchester College, Shrewsbury School. Σταδιακά, και μετά από αρκετές διαβουλεύσεις και αντιδικίες χρόνων, άρχισαν να παγιώνονται κάποιοι κανόνες. Η τοπική ποδοσφαιρική ομοσπονδία του Sheffield, η οποία δημιουργήθηκε το 1867, επηρέασε σημαντικά τους κανόνες του ποδοσφαίρου, ορίζοντας έννοιες όπως το φάουλ, το κόρνερ, το πλάγιο, ακόμη και τη θέση του τερματοφύλακα. Άξιο μνείας είναι και το ότι το Rugby, παρ’ ότι ήταν στα ιδρυτικά μέλη του ποδοσφαίρου, αποχώρησε από τις νεοσύστατες ομοσπονδίες, παίρνοντας μαζί του και αρκετές ομάδες, διότι δύο προτάσεις του δεν υιοθετήθηκαν.

Από τότε το ποδόσφαιρο πέρασε πολλά στάδια και οι κανόνες του προσαρμόστηκαν και βελτιώθηκαν, ενώ το σπορ έγινε δημοφιλές και σε άλλες χώρες και ηπείρους, κυρίως μέσω των αποικιών της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, αλλά και των Άγγλων ναυτικών, οι οποίοι δεν έχαναν ευκαιρία να παίζουν ποδόσφαιρο σε κάθε λιμάνι. Γρήγορα δημιουργήθηκαν ομάδες και ομοσπονδίες σε σχεδόν όλες τις χώρες του πλανήτη και το ποδόσφαιρο έγινε το πιο δημοφιλές άθλημα, ειδικά στην Ευρώπη και τη Λατινική Αμερική.

Παγκόσμιο Κύπελλο στα σπάργανα

Η αρχική ιδέα για μια τέτοια διοργάνωση προήλθε από τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Το ποδόσφαιρο εμφανίστηκε σε Ολυμπιακούς Αγώνες μόλις το 1908 στο Λονδίνο, υπό τη διεύθυνση της αγγλικής FA, αλλά ακόμη και τότε οι Άγγλοι, οι οποίοι θεωρούσαν τους εαυτούς τους “μαιτρ” του αθλήματος, δεν ενδιαφέρονταν για διεθνείς αγώνες. Η παγκόσμια ομοσπονδία FIFA, η οποία ιδρύθηκε το 1904 χωρίς την Αγγλία, προσπάθησε να διοργανώσει κάτι τέτοιο, όμως δεν υπήρχε συναίνεση. Το γεγονός πως η FIFA, κοντά στα Ολυμπιακά ιδεώδη, αντιτίθετο στην παρουσία επαγγελματιών παικτών ήταν μεγάλο εμπόδιο, καθώς στην Αγγλία (κυρίως) το άθλημα είχε γίνει επαγγελματικό. Η FIFA έγινε πραγματικά διεθνής το 1909 με την είσοδο της Νοτίου Αφρικής, ενώ ακολούθησαν οι Αργεντινή και Χιλή το 1912, και οι ΗΠΑ το 1913. Άξιο μνείας είναι το γεγονός πως ακόμη και η ονομασία της FIFA (όσο και της UEFA) είναι σε αυτή τη μορφή λόγω του ότι είναι αρχικά γαλλικών λέξεων: Fédération Internationale de Football Association. Επίσης αναγκαία η διευκρίνιση: association football είναι η ονομασία του “κανονικού” ποδοσφαίρου, εν αντιθέσει με όλες τις άλλες μορφές που υπήρχαν τότε, όπως το rugby το οποίο ονομαζόταν “rugby football”. Από το “association” προκύπτει και η ονομασία “soccer”, την οποία χρησιμοποιούν οι ΗΠΑ και κάποιες λίγες άλλες αγγλόφωνες χώρες (πχ Αυστραλία, Καναδάς, Νότιος Αφρική).

Επιστρέφοντας στο Παγκόσμιο Κύπελλο, η ιδέα που προαναφέραμε ευδοκίμησε τελικά αρκετά χρόνια αργότερα, και παρά την άρνηση των ομοσπονδιών της Μεγάλης Βρετανίας να συμμετέχουν. Το 1928 ο πρόεδρος της FIFA, Jules Rimet, αποφάσισε να οργανώσει το πρώτο διεθνές τουρνουά, ορίζοντας τη διεξαγωγή του για το 1930 στην Ουρουγουάη. Η χώρα επιλέχθηκε λόγω του ότι η Ουρουγουάη ήδη είχε κερδίσει τα τουρνουά στους Ολυμπιακούς Αγώνες των 1924 και 1928, επομένως θεωρούταν ήδη παγκόσμια πρωταθλήτρια, ενώ το 1930 συνέπιπτε με τα 100 χρόνια ανεξαρτησίας της. Παρά το γεγονός πως η μετάβαση στη μακρινή Ουρουγουάη απαιτούσε πολυήμερο ταξίδι με πλοίο, ο Rimet έπεισε τις εθνικές ομάδες των Βελγίου, Γαλλίας, Ρουμανίας, και Γιουγκοσλαβίας να συμμετάσχουν, μαζί με επτά ομάδες της νοτίου Αμερικής και δύο της βορείου. Το πρώτο Παγκόσμιο Κύπελλο ήταν γεγονός, και η πρώτη παγκόσμια πρωταθλήτρια ήταν η διοργανώτρια Ουρουγουάη, κερδίζοντας στον τελικό την Αργεντινή με σκορ 4-2. Από αυτή τη διοργάνωση “κόλλησε” και η ονομασία “μουντιάλ”, διότι στα ισπανικά η επίσημη ονομασία του πρώτου Παγκοσμίου Κυπέλλου ήταν “1er [primer] Campeonato Mundial de Fútbol”.

Το Παγκόσμιο Κύπελλο μεγαλώνει

Οι διοργανώσεις του 1934 και 1938 σημαδεύτηκαν από διάφορες αντιπαλότητες, οι οποίες οδήγησαν στο μποϊκοτάζ τους από διάφορες χώρες, μεταξύ αυτών και η Ουρουγουάη. Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όμως, οι αντιπαλότητες παραμερίστηκαν και το 1946 επέστρεψαν στη FIFA και οι βρετανικές χώρες, οι οποίες είχαν αποχωρήσει το 1920. Το 1950 διοργανώθηκε το τέταρτο μουντιάλ στη Βραζιλία, με διάφορες χώρες εκτός, όπως οι δύο Γερμανίες (ανατολική και δυτική), η Ιαπωνία, αλλά και οι χώρες του σοβιετικού μπλοκ όπως η ίδια η Σοβιετική Ένωση, η Τσεχοσλοβακία, και η Ουγγαρία. Από αυτές, μόνο η Γιουγκοσλαβία συμμετείχε. Αλλά ακόμη και κατά τη διάρκεια του τουρνουά, οι Αργεντινή, Εκουαδόρ και Περού αποσύρθηκαν λόγω διαφωνίας με τη Βραζιλιάνικη Συνομοσπονδία Ποδοσφαίρου, ενώ οι Αυστρία, Βέλγιο, Φιλιππίνες, Ινδονησία, και Βιρμανία αποσύρθηκαν για διάφορους λόγους. Από αυτή τη διοργάνωση κρατάμε την κατασκευή του περίφημου Maracana, του γιγάντιου σταδίου που κατασκεύασαν οι Βραζιλιάνοι για το Παγκόσμιο Κύπελλο, και το οποίο ακόμη κρατάει το ρεκόρ προσέλευσης με (περίπου) 210.000 θεατές στον τελικό.

Η κατάσταση με τις χώρες παρέμεινε ιδιόμορφη και στις επόμενες διοργανώσεις, ενώ κάποιες αποφάσεις της ίδιας της FIFA φαντάζουν “περίεργες”, όπως η απόφαση να διοργανωθεί Παγκόσμιο Κύπελλο το 1978 στην Αργεντινή, δεδομένου πως βρισκόταν υπό δικτατορία από το 1976 και η διοργάνωση μετατράπηκε σε διαφήμιση της χούντας του Videla. Ακόμη και ο τελικός, στον οποίο κέρδισε η Αργεντινή, έχει ακόμη το στίγμα του ότι διεξήχθη “με το όπλο στον κρόταφο” για όλους τους εμπλεκόμενους.

Από το 1982, όμως, τα πράγματα άρχισαν να εξομαλύνονται, καθώς η FIFA, βλέποντας την εξάπλωση της τηλεόρασης ως μέσου προβολής αλλά και διαφήμισης, αποφάσισε να θεσπίσει αυστηρούς κανόνες, τόσο για την επιλογή του τόπου διεξαγωγής όσο και για τους κανόνες διεξαγωγής. Η προσπάθεια ήταν να θωρακίσει τη διοργάνωση (όσο το δυνατόν) από εξωγενείς παράγοντες, με στόχο να διαφυλάξει την αξιοπιστία του αθλήματος – και βέβαια και την εμπορική του αξία. Πάνω σε αυτούς τους άξονες, η FIFA έχει αυξήσει τις χώρες που συμμετέχουν, βάζοντας εκπροσώπους και από μικρότερου μεγέθους ή δυναμικότητας συνομοσπονδίες, όπως αυτές της Ωκεανίας ή της Ασίας, αλλά και κρατώντας τον έλεγχο πολλών παραμέτρων της διοργάνωσης, όπως για παράδειγμα τον ορισμό των διαιτητών. Η επαύξηση των ομάδων, βέβαια, είχε και διαμαρτυρίες· αρκετοί πιστεύουν πως η Ευρώπη ή η Νότια Αμερική έχει εθνικές ομάδες πολύ μεγαλύτερης δυναμικότητας οι οποίες δεν προκρίνονται, ενώ καταλήγουν να συμμετέχουν ομάδες σαφώς μικρότερης δυναμικότητας. Όπως είπε ο τότε πρόεδρος της UEFA Michel Platini κατά την ανακοίνωση της πρόθεσής του να αυξήσει τις χώρες σε 40, “[το Παγκόσμιο Κύπελλο] δεν βασίζεται στην ποιότητα των ομάδων γιατί δεν έχεις τις καλύτερες 32 [στη διοργάνωση]… αλλά είναι μια καλή μέση λύση. […] Η διοργάνωση γίνεται για να φέρει τους ανθρώπους όλου του κόσμου [πιο κοντά]. Αν δεν δώσεις την ευκαιρία να συμμετέχουν, δεν θα βελτιωθούν.”

Το βαρύτιμο τρόπαιο

Το τρόπαιο του μουντιάλ… δεν είναι το ίδιο από την αρχή! Στις πρώτες διοργανώσεις, το κύπελλο ήταν ένα επίχρυσο αγαλματίδιο (από ασήμι) της θεάς Νίκης (Victory), το οποίο κατασκεύασε ο Γάλλος γλύπτης Abel Lafleur, και ονομαζόταν απλά “Coupe du Monde”. Το 1946 μετονομάστηκε σε “Jules Rimet” προς τιμήν του προέδρου της FIFA. Το τρόπαιο αυτό έμεινε στη Βραζιλία το 1970, μετά την τρίτη κατάκτησή του από την ομάδα της χώρας· ο ίδιος ο Jules Rimet είχε ορίσει από το 1930 το ότι το τρόπαιο θα έμενε σε όποια χώρα το κατακτούσε τρεις φορές. Το τρόπαιο αυτό κλάπηκε από την προθήκη της Συνομοσπονδίας της Βραζιλίας το 1983 και δεν βρέθηκε ποτέ.

Η FIFA κατασκεύασε ένα νέο τρόπαιο για το μουντιάλ του 1974, το οποίο σχεδίασε ο Ιταλός καλλιτέχνης Silvio Gazzaniga, και είναι αυτό που γνωρίζουμε όλοι σήμερα. Είναι κατασκευασμένο από χρυσό 18 καρατίων και ζυγίζει 6,175 κιλά. Η FIFA έχει ορίσει πως το ίδιο το πρωτότυπο τρόπαιο δεν θα μείνει σε καμία χώρα, όσες φορές κι αν το κατακτήσει, αλλά οι χώρες θα παίρνουν ένα επίχρυσο αντίγραφο. Για την ιστορία, η Γερμανία έγινε η χώρα που κατέκτησε τρεις φορές το νέο τρόπαιο.

Παγκόσμιο Κύπελλο 2022

Το Παγκόσμιο Κύπελλο του 2022 ξεκίνησε την Κυριακή 20 Νοεμβρίου και διεξάγεται στο Κατάρ. Είναι μάλιστα το πρώτο Παγκόσμιο Κύπελλο το οποίο δεν διεξάγεται καλοκαίρι (ή έστω τέλη άνοιξης) αλλά χειμώνα, λόγω των καιρικών συνθηκών που επικρατούν στο Κατάρ αυτούς τους μήνες. Υπάρχει όμως και ένας δευτερεύων λόγος: πολλοί επέκριναν τον χρόνο διεξαγωγής το καλοκαίρι, καθώς οι παίκτες που προέρχονται από τα (ιδιαιτέρως απαιτητικά) πρωταθλήματα της Ευρώπης είναι εξαιρετικά επιβαρυμένοι, καθώς αυτά μόλις έχουν τελειώσει. Έτσι θα έχουμε για πρώτη φορά μουντιάλ χειμώνα, ξεκινώντας από τις 20 Νοεμβρίου και καταλήγοντας στον μεγάλο τελικό στις 18 Δεκεμβρίου.

Η Ελλάδα στα μουντιάλ

Η ιστορία της χώρας μας στο Παγκόσμιο Κύπελλο… δεν είναι ιδιαίτερα μεγάλη, ούτε και ιδιαίτερα… περήφανη. Η πρώτη της συμμετοχή έγινε στην 15^η διοργάνωση, το 1996, στο Παγκόσμιο Κύπελλο των ΗΠΑ. Σε αυτή τη διοργάνωση, η εθνική μας βρέθηκε στον όμιλο με Αργεντινή, Βουλγαρία, και Νιγηρία, στην οποία κατέγραψε τρεις ήττες, με σκορ 4-0, 4-0, και 2-0, αντιστοίχως, και αποκλείστηκε.

Για τη δεύτερη συμμετοχή μας, έπρεπε να περιμένουμε 14 χρόνια, στο 19^ο Παγκόσμιο Κύπελλο της Νοτίου Αφρικής. Εκεί αποκλειστήκαμε ξανά από τη φάση των ομίλων, ξαναπέφτοντας πάνω στην Αργεντινή και τη Νιγηρία, ενώ τον όμιλο συμπλήρωνε η Νότιος Κορέα. Από την τελευταία ηττηθήκαμε 2-0 στον πρώτο αγώνα, αλλά στον δεύτερο σημειώσαμε την πρώτη μας νίκη έναντι της Νιγηρίας με 2-1. Στον τελευταίο αγώνα, η Αργεντινή μας κέρδισε 2-0 και πήρε την πρώτη θέση του ομίλου, με τη Νότιο Κορέα δεύτερη.

Η τρίτη μας συμμετοχή, όμως, μα και τελευταία, ήταν καλύτερη. Η Ελλάδα βρήκε στον όμιλό της την Κολομβία, την Ιαπωνία, και την Ακτή του Ελεφαντοστού. Αν και έχασε από την πρώτη με 3-0 και έφερε λευκή ισοπαλία με τη δεύτερη, κατάφερε να κερδίσει την τελευταία με 2-1 και να πάρει την πρόκριση στη επόμενη φάση. Εκεί συνάντησε την Κόστα Ρίκα σε παιχνίδι νοκ-άουτ, το οποίο έληξε ισόπαλο 1-1 και οδηγήθηκε στα πέναλτι, όπου η χώρα μας αποκλείστηκε με σκορ 5-3.

Ενδιαφέροντα στατιστικά

Όλοι (σχεδόν) γνωρίζουν πως η Βραζιλία είναι η ομάδα που έχει πάρει το βαρύτιμο τρόπαιο στο σπίτι της περισσότερες φορές. Συνολικά πέντε είναι οι φορές που το Παγκόσμιο Κύπελλο σηκώθηκε στον αέρα από Βραζιλιάνικα χέρια (1958, 1962, 1970, 1994, 2002), ενώ από τέσσερις κατακτήσεις έχουν οι Γερμανία (1954, 1974 ως Δυτική Γερμανία, 1990, 2014) και Ιταλία (1934, 1938, 1982, 2006), δύο κατακτήσεις έχουν οι Αργεντινή (1978, 1986), Γαλλία (1998, 2018) και Ουρουγουάη (1930, 1950), ενώ μόνο μία φορά το έχουν κατακτήσει οι Αγγλία (1966) και Ισπανία (2010). Σε τιμητική θέση βρίσκουμε και τις Ολλανδία, Ουγγαρία, Τσεχία (και Τσεχοσλοβακία), Σουηδία και Κροατία, με παρουσίες στους τελικούς.

Στους κορυφαίους σκόρερ στη διοργάνωση, την κορυφή κρατά ο Miroslav Klose με 16 γκολ, δεύτερος ο Ronaldo με 15, με 14 γκολ στην τρίτη θέση βρίσκεται ο Gerd Muller, στην τέταρτη θέση ο Just Fontaine με 13, ενώ 12 γκολ και 5^η θέση για τον μεγάλο Pele. Συνολικά, σε όλες τις διοργανώσεις η Βραζιλία κρατά τα σκήπτρα με 229 γκολ, η Γερμανία στη δεύτερη θέση έχει 226, ενώ Αργεντινή, Ιταλία και Γαλλία είναι στις θέσεις 3, 4, και 5, με 137, 128, και 120 γκολ.

Στην επίσημη κατάταξη της FIFA, η Βραζιλία φιγουράρει στην πρώτη θέση και για τις συνολικές της επιδόσεις, με 21 συμμετοχές, 109 αγώνες εκ των οποίων 73 νίκες! Η Γερμανία στη 2^η θέση (ως Δυτική Γερμανία μέχρι το 1990) έχει 19 συμμετοχές, 109 αγώνες και 67 νίκες, ενώ στην τρίτη θέση η Ιταλία έχει 18 συμμετοχές, 83 αγώνες και 45 νίκες.