Με τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης να εξαπλώνονται με ραγδαίους ρυθμούς αλλά και να γίνονται ολοένα και καλύτερα, επανέρχεται στην επικαιρότητα (της επιστημονικής κοινότητας) το προαιώνιο ερώτημα της συνειδητότητας. Δηλαδή, αυτά τα συστήματα, τα οποία επιδεικνύουν θαυμαστές ικανότητες στο να συνομιλούν (σχεδόν) σαν άνθρωποι, τελικά έχουν συνείδηση ή απλά είναι περίπλοκα μηχανικά συστήματα και τίποτε άλλο;
Η ερώτηση αυτή απασχολεί τους επιστήμονες αλλά και τους φιλοσόφους εδώ και αιώνες. Ο ίδιος ο “πατέρας” της σύγχρονης πληροφορικής, ο Alan Turing, σκέφτηκε ένα τεστ για να διαχωρίζει άνθρωπο και μηχανή, αλλά – ίσως εσκεμμένα – δεν άγγιξε το ζήτημα της πραγματικής συνειδητότητας. Το βασικότερο πρόβλημα, όμως, είναι το ότι οι νευροεπιστήμονες δεν έχουν κατανοήσει επακριβώς ούτε την ίδια την ανθρώπινη συνειδητότητα. Υπάρχουν, βέβαια, θεωρίες περί αυτής, υπάρχουν χαρτογραφήσεις του ανθρώπινου εγκεφάλου, υπάρχει τεράστιος όγκος μελετών, αλλά η απλή εγκεφαλική δραστηριότητα δεν εγγυάται συνειδητότητα. Κι εκεί, οι επιστήμονες δεν έχουν καταφέρει, αν γίνεται καν, να αποφανθούν με ακρίβεια για το ποιοι νευρώνες και ποιες συνάψεις είναι υπεύθυνες για την συνειδητότητα στον άνθρωπο. Επομένως, δε μπορούμε να γνωρίζουμε ούτε αν κάποια μηχανή έχει συνειδητότητα ή όχι.
Διάφοροι ερευνητές, όμως, έχουν προσπαθήσει να δημιουργήσουν τεστ για να εντοπίσουν την συνειδητότητα σε συστήματα τεχνητής νοημοσύνης. Ερευνητές του Florida Atlantic University και του Princeton έχουν ένα τέτοιο τεστ, το οποίο όμως απαιτεί από το σύστημα AI να είναι σε πλήρη απομόνωση σχετικά με οποιαδήποτε πληροφορία αφορά τη συνειδητότητα. Αυτό είναι σημαντικό γιατί αποκλείει την απλή αναπαραγωγή από το εν λόγω σύστημα πληροφοριών περί συνειδητότητας που μπορεί να έχει “μάθει” κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσής του.
Ο άνθρωπος που διεξάγει το τεστ κάνει ερωτήσεις στο AI, τις οποίες θα μπορούσε να απαντήσει μόνο αν είχε επιτύχει συνειδητότητα. Για παράδειγμα, μπορεί να καταλάβει την πλοκή ενός έργου όπως το “Απίστευτη Παρασκευή” (“Freaky Friday”) στην οποία μητέρα και κόρη αλλάζουν σώματα, με την συνειδητότητά τους να μεταφέρεται από το ένα σώμα στο άλλο; Μπορεί να συλλάβει την έννοια του ονείρου, ή ακόμη και να αναφέρει αν το ίδιο ονειρεύεται; Μπορεί να συλλάβει την έννοια της μετεμψύχωσης ή της μετά θάνατον ζωής;
Σε κάθε περίπτωση, κανένα τεστ δεν είναι τέλειο. Για αρχή, προϋποθέτει την ικανότητα χρήσης της γλώσσας, κάτι που οποιοδήποτε μωρό και οποιοδήποτε ζώο δε μπορεί να κάνει, παρ’ ότι είναι αυταπόδεικτο το ότι έχουν συνειδητότητα.
Επομένως, πώς θα γνωρίζουμε εάν ένα σύστημα AI έχει συνειδητότητα; Μια ομάδα επιστημόνων διαφόρων κλάδων (νευροεπιστήμονες, φιλόσοφοι, ερευνητές AI) δημοσίευσαν ένα paper στο οποίο προτείνουν πρακτικούς τρόπους για την ανίχνευση συνειδητότητας, βάσει κριτηρίων διαφόρων ειδικοτήτων. Προτείνουν διάφορες ενδείξεις, όπως την ευελιξία στην επίτευξη στόχων και στην διάδραση με το περιβάλλον, κάτι που θα έδειχνε την συνειδητότητα στο AI – αν οι θεωρίες τους ισχύουν. Για την ώρα, κανένα υφιστάμενο σύστημα AI δεν το καταφέρνει.
Αυτή τη στιγμή, συστήματα όπως τα Large Language Models μπορούν να προβλέψουν με καταπληκτική ακρίβεια την επόμενη σωστή λέξη σε μια πρόταση. Μπορούν να κάνουν συνδέσεις μεταξύ αντικειμένων, και κάποιες φορές τόσο καλά που εκπλήσσουν ακόμη και τους ανθρώπους, δημιουργώντας την ψευδαίσθηση της ευφυΐας. Ακόμη, όμως, γνωρίζουμε πολύ λίγα για το πώς λειτουργούν αυτά τα συστήματα και πώς φτάνουν στα συμπεράσματα που φτάνουν, επομένως είναι δύσκολο να αποφανθούμε για το εάν αυτά είναι αποτέλεσμα ευφυίας και όχι απόκρυφα μαθηματικά.
Η τελική απάντηση είναι, ακόμα, πως… δεν ξέρουμε! Αφ’ ενός δεν ξέρουμε πραγματικά τι είναι συνειδητότητα και πώς αυτή παράγεται από τον δικό μας εγκέφαλο. Αφ’ ετέρου, δεν γνωρίζουμε πώς ακριβώς λειτουργούν (εσωτερικά) τα ίδια τα μοντέλα AI! Ίσως είναι η πρώτη φορά που η “ευφυΐα” που δημιουργήσαμε, ως ανθρωπότητα, ξεπερνά τα όρια της δικής μας ευφυΐας! Καλωσήλθατε στον θαυμαστό νέο κόσμο της τεχνητής νοημοσύνης!